Interdyscyplinarność – w nauce najciekawsze rzeczy dzieją się na styku różnych dziedzin – tak brzmi —tytuł Księgi Jubileuszowej Profesor Małgorzaty Król-Bogomilskiej. W maju 2021 roku dzieło to opublikowane zostało (w wydawnictwie C.H. Beck). Serdecznie gratuluję Pani Profesor zarówno samej Księgi, jak i wartościowego dorobku naukowego, w tym z zakresu – „bliskiego” moim zainteresowaniom badawczym – prawa antymonopolowego. Ja również miałem przyjemność napisać artykuł do wspomnianej publikacji, dotyczący problematyki funkcji kar („publicznych”) – za naruszenia tego prawa jak i kar „prywatnych” (odszkodowań dochodzonych w ramach tzw. private enforcement) [„Nadmierne odstraszanie oraz nadmierne odszkodowanie: mity na tle rozwiązań dyrektywy 2014/104/UE z uwzględnieniem amerykańskiego prawa antytrustowego” (w:) Interdyscyplinarność – w nauce najciekawsze rzeczy dzieją się na styku różnych dziedzin. Księga jubileuszowa Profesor Małgorzaty Król-Bogomilskiej, Warszawa 2021, s. 325-337].

Z satysfakcją informuję, że Prezydenta RP – postanowieniem z dnia 6 kwietnia 2021 r. – nadał mi  tytuł profesora nauk społecznych w dyscyplinie nauki prawne.  

W tym miesiącu na łamach Przeglądu Prawa Handlowego ukazał się artykuł mojego autorstwa, w którym zawarto ocenę rozwiązań , które przewidziane zostały w dyrektywie 2014/104/UE z 26.11.2014 r. w sprawie niektórych przepisów regulujących dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji państw członkowskich i Unii Europejskiej (tzw. dyrektywa odszkodowawcza). Chodzi tu m.in. o takie zagadnienia, jak sądowy nakaz ujawnienia dowodu (disclosure), dopuszczalność tzw. obrony passing-on, prejudycjalne znaczenie ostatecznych rozstrzygnięć krajowych organów antymonopolowych. (w polskim prawie mechanizmy te w dużej mierze ustanowione zostały w ustawie z dnia 21 kwietnia 2017 r. o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji.). Artykuł odnosi się także do kwestii nieobjętych regulacją dyrektywy (np. związek przyczynowy, właściwość sądu). Opracowanie zmierza do oceny, czy w ogóle, a jeśli tak, to w jakim stopniu prawodawca zrealizował cel stawiany przed wspomnianą dyrektywą, czyli uatrakcyjnienie i ujednolicenie mechanizmów prawnych służących dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych przez ofiary naruszeń prawa konkurencki; zob. K. Kohutek, Dyrektywa odszkodowawcza: w kierunku harmonizacji zasad dochodzenia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej naruszeniem prawa konkurencji, Przegląd Prawa Handlowego 2021  nr 1, s. 22-31.

Kilka dni temu (na razie tylko w  wersji online) ukazał się trzeci numer Transformacji Prawa Prywatnego, w którym opublikowano opracowanie mojego autorstwa pt. Obrona passing-on w procesie naprawienia szkody antymonopolowej: analiza krytyczna na tle dyrektywy unijnej, orzecznictwa oraz instytucji prawa cywilnego. Jak to wynika z tytułu powołanego artykułu zawiera on krytyczną ocenę tzw. obrony passing-on (passing on defence). Na obronę taką mogą się powoływać sprawcy szkód wynikających z naruszenia prawa konkurencji (np. członkowie kartelu) w procesie o odszkodowanie za taką szkodę (podstawę formalna takiej obrony znajduje się w dyrektywie unijnej nr 2014/104/EU). W artykule wskazane zostały argumenty przemawiające przeciwko stosowaniu tej instytucji, jak np. zredukowanie efektowności publicznego modelu wdrażania prawa konkurencji (public enforcment), niespójność z zasadami stosowania cywilistycznej instytucji compensatio lucri cum damno, czy też brak podstaw orzeczniczych do powoływania się na taką obronę.

Proces w sprawie Sfinks trwał przeszło 6 lat. Prezes UOKiK – w decyzji z dnia 2013 r. nr DOK – 1/2013 uznał, że przedsiębiorca ten naruszył zakaz zawierania porozumień antykonkurencyjnych (z art. 6 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów) poprzez ustalanie sztywnych cen sprzedaży posiłków oferowanych w restauracjach działających pod marką Sphinx. Prezes UOKiK nałożył na Sfinks karę w wysokości 464.228,92 zł. Przedsiębiorca ten zaskarżył decyzję Prezesa UOKiK do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów , a następnie wyrok tego sądu do Sądu Apelacyjnego (w W-wie). Ten drugi sąd – utrzymał decyzję Prezesa UOKiK w mocy – jakkolwiek znacząco obniżył te karę (do 50 tys. zł – wyrok z 10.01.2018 r., VII AGa 828/18). Na wyrok ów Sfinks wniósł skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego.

Sfinks określał ceny posiłków swych dań jakie oferowane miały być przez jego kontrahentów (dystrybutorów), przy czym – co kluczowe w danej sprawie – byli nimi franczyzobiorcy. Sieć restauracji pod marką Sphinx w dużej  mierze opierała się właśnie na systemie franczyzy (zatem modelu biznesowym, w ramach którego tak doniosłą funkcję spełnia zapewnienie jednolitości i renomy sieci). Z tej perspektywy nietrafne (a z pewnością dyskusyjne) jest postrzeganie praktyki ujednolicania takich cen jako porozumienia ograniczającego konkurencję, a w szczególności porozumienia mającego antykonkurencyjny cel (a taką kwalifikację przyjął Prezes UOKiK– zatem analogiczną jak  przypadku karteli, czyli oczywistych i najpoważniejszych ograniczeń konkurencji). Zasadniczo kwalifikacja ta została utrzymana przez sądy, które wszak często bazowały na kontrowersyjnej (niespójnej) argumentacji, przyjmując – m.in. – że porozumienie może nie ograniczać konkurencji, lecz jednocześnie może naruszać interes publiczny (o jakim mowa w art. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów) i z tego powodu naruszać zakaz z art. 6 ust. 1 u.o.k.k.).

Wczoraj ukazała się Glosa 2020 nr 3, w której opublikowany został mój (w dużej mierze krytyczny) komentarz do obu ww. wyroków (zob. K. Kohutek, Ujednolicanie cen w ramach franczyzy jako porozumienie mające antykonkurencyjny cel – uwagi krytyczne do wyroków Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 10.01.2018 r., VII AGa 828/18, s. 76-91).

Tzw. szkoda antymonopolowa to szkoda wyrządzona wskutek naruszenie (publicznego) prawa konkurencji (prawa antymonopolowego). Przedsiębiorcy, którzy dopuścili się tego naruszenia mogą na swoją obronę podnosić tzw. zarzut passing-on, czyli zarzut, że wzrost cen spowodowany naruszeniem (np. zawarciem kartelu) – tzw. nadmierne obciążenie (overcharge) – został przez powoda (zazwyczaj klientów naruszyciela) przerzucony na niższy szczebel rynku (przejawiając się w podwyższonych przez nich cenach). W zakresie uznawania (przesłanek zastosowania) instytucji passing-on sądy krajowe podejmowały różne rozstrzygnięcia. Kilka dnia temu – w internetowym Kwartalniku Antymonopolowym i Regulacyjnym (2020 nr 3, s. 75-93) – ukazał się artykuł mojego autorstwa poświęcony opisanemu zagadnieniu. Przytoczono i skomentowano w nim takie wyroki jak np. niemiecki sprawy ORWI czy też Göttingen v. MAN, brytyjska sprawa Sainsbury Supermarkets v. MasterCard, czy też holenderska sprawa Tennet v. ABB.

W tym tygodniu opublikowana została glosa mojego autorstwa do wyroku TSUE z dnia 12.12.2019 r. w sprawie C-435/18, Otis GmbH i in. przeciwko Land Oberösterreich i in. W wyroku tym Trybunał szeroko określił krąg podmiotów uprawnionych do domagania się naprawienia szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji. Uznał, że art. 101 TFUE pozwala na przypisanie odpowiedzialności stronie antykonkurencyjnego porozumienia (w danej sprawie, tzw. kartelu windowego, którego uczestnikiem była – m.in. – pozwana spółka Otis) za szkodę jakie wskutek tego naruszenia poniósł pożyczkodawca (powód – Land Oberösterreich), który udzielił preferencyjnego kredytu klientom stron kartelu. W danym przypadku szkoda ta polegała na utraconych korzyściach, stanowiąc różnicę między kwotą, którą pożyczkodawca wypłacił beneficjentom kredytu a niższą kwotą, którą wypłaciłby, gdyby nie dodatkowe koszty spowodowane działalnością kartelu.

Szerzej o tej sprawie, zob.- cyt. wyżej glosę – tj. K. Kohutek, Jakie szkody można przypisać naruszycielom prawa konkurencji? – glosa do wyroku Trybunału Sprawiedliwości z 12.12.2019 r., C-435/18, Otis GmbH i in. przeciwko Land Oberösterreich i in., Europejski Przegląd Sądowy 2020 nr 4, s. 42-47.

Kilka dni temu ukazała się glosa mojego autorstwa do wyroku TSUE z 29.07.2019 r. C-451/18, Tibor-Trans Fuvarozó és Kereskedelmi Kft. v. DAF Trucks NV. Wyrok ten dotyczy ważnej w praktyce kwestii, jaką jest jurysdykcja sądu rozpatrującego pozew o odszkodowanie za szkodę wyrządzoną naruszeniem prawa konkurencji. Trybunał zajął się w nim wykładnią art. 7 pkt 2 rozporządzenia nr 1215/20121, przyjmując, że taki pozew może być złożony (również) przed sąd w państwie członkowskim, na którego terytorium wystąpiła szkoda, tj. na rynku, na którym znajduje się miejsce, na jaki miało wpływ wspomniane naruszenie (w danej sprawie zawarcie tzw. kartelu producentów ciężarówek) – nawet jeśli na rynku tym ani nie doszło do naruszenia prawa (w danej sprawie zawarcia kartelu) ani także sprawcy nie mają swej siedziby. Stanowisko TSEU wydaje się być korzystne dla ofiar takich naruszeń, tj. potencjalnych powodów mogących wystąpić z roszczeniami odszkodowawczymi (także) przed ich „własnym” sądem krajowym (tj. sądem państwa, w którym prowadzą działalność gospodarczą i zazwyczaj mają swoją siedzibę).

Szerzej o tej sprawie, zob.- cyt. wyżej glosę – tj. K. Kohutek, Miejsce wystąpienia szkody antymonopolowej jako łącznik determinujący jurysdykcję sądu krajowego rozpatrującego pozew o odszkodowanie. Glosa do wyroku TSUE z dnia 29 lipca 2019 r. w sprawie C‑451/18 Tibor-Trans Fuvarozó és Kereskedelmi Kft. przeciwko DAF Trucks NV, Europejski Przegląd Sądowy 2020 nr 2, s. 27-32.

Prezes UOKiK w decyzji z dnia 30 grudnia 2019 r. nałożył na firmę Brother karę przekraczającą 1,4 mln zł za ustalanie (narzucanie swym odbiorcom) minimalnych cen odsprzedaży drukarek (jakkolwiek do domeny publicznej decyzja ta trafiła niespełna tydzień temu). Biorąc pod uwagę praktyki jakie zostały uznane w niej za antykonkurencyjne (tzw. RPM – Resale Price Maintenance), decyzja ta nie stanowi novum.

Decyzja w sprawie Brother jest wszak o tyle godna uwagi, iż po raz pierwszy zastosowano w niej mechanizm z art. 89a u.o.k.k., czyli dobrowolne poddanie się karze przez adresata decyzji – „w zamian” za co kara zredukowana została o – 10% (w danej sprawie łącznie o 40%, gdyż 30% redukcję wskazany przedsiębiorca „uzyskał” wskutek zastosowania programu leniency). Powołany przepis obowiązuje w polskim prawie już ponad 5 lat (tj. od stycznia 2015 r., kiedy weszła w życie nowelizacji uokk z 10.6.2014 r.). Może to świadczyć o tym że 10% obniżenie kary jakie (na podstawie tego przepisu) Prezes UOKiK może przyznać przedsiębiorcy stanowi w praktyce relatywnie nieznaczną zachętę (dla tego drugiego) do dobrowolnego poddawania się karze. Czy pionierska (w wskazanej materii) decyzja w sprawie Brother zmieni (tj. zwiększy) częstotliwość stosowania wspomnianego instrumentu w praktyce? Wysokość redukcji (jest wszakże ustawowa) i nadal pozostanie bez zmian (zatem tylko na poziomie 10%).

Kilka dni temu Prezes UOKiK wydał trzecią jak dotychczas (tj. po decyzjach w sprawie Cykoria i w sprawie Doehler) decyzję na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolno-spożywczymi. Jej adresatem jest T.B. Fruit Polska (przedsiębiorca zajmujący się skupem owoców i produkcją koncentratów jabłkowych). Jest to decyzja bezprecedensowa. Po raz pierwszy Prezes UOKiK nałożył karę za praktyki zakazane na mocy ww. ustawy. Co więcej, kara została wymierzona w maksymalnej wysokości (tj. 3% obrotu przedsiębiorcy), wynosząc w danym przypadku ponad 8,3 mln zł. Tak wysoka kara jest – zdaniem Prezesa UOKiK – uzasadniona, mając spełniać funkcję prewencji indywidulanej i ogólnej, tj. odstraszać innych przedsiębiorców od nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej (które w danej sprawie polegało na nieuzasadnionym wydłużaniu terminów płatności za zobowiązania tej spółki wobec rolników; opóźnienia wynosiły w danej sprawie średnio ponad 100 dni).

Stosowanie instrumentów ww. ustawy w sektorze rolno-spożywczym staje się w ostatnim czasie obszarem zainteresowania Prezesa UOKiK. Na jej podstawie prowadzonych jest obecnie klika postępowań wyjaśniających (w tym wobec takich przedsiębiorców Jeronimo Martins Polska – właściciel sieci Biedronka).