Wczoraj ukazał się lipcowy numer Przeglądu Prawa Handlowego, który „otwiera” artykuł mojego autorstwa dotyczący umów kredytów frankowych. Problematyka tych kredytów już od dłuższego czasu jeszcze szeroko dyskutowana nie tylko w wymiarze prawnym ale i społeczno-ekonomicznym. Wspomniany artykuł koncentruje się na zagadnieniach prawnych zawierając ocenę wspomnianych umów na gruncie przesłanek ich nieważności (zob. art. 58 k.c.) oraz abuzywności (zob. art.  385¹. k.c.) W kwestii tej nie ma jednolitości zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie. W ostatnich latach wydawanych jest zarazem dużo wyroków (zwłaszcza w pierwszych instancjach – sądy okręgowe), rozpatrujących pozwy kredytobiorców zmierzające do podważenia skuteczności tych umów lub konkretnych zawartych w nich klauzul (jak zwłaszcza klauzul walutowych, w tym odsyłających do tabel kursowych banków). Obok licznych wyroków (głównie Sądu Najwyższego, a także sądów apelacyjnych i okręgowych), opracowanie uwzględnia także najnowsze orzeczenie jakie w tej materii wydane zostało przez Sąd Najwyższy, tj. uchwałę SN z 28.04.2022 r., III CZP 40/22 (LEX nr 3337513); szerzej o tym, zob. K. Kohutek, Umowy kredytów frankowych – ocena na gruncie przesłanek nieważności i abuzywności (w:) Przegląd Prawa Handlowego 2022 nr 7, s. 4-13

Dziś – 1 czerwca 2022 r. – weszło w życie rozporządzenie Komisji (UE) 2022/720 z dnia 10 maja 2022 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych, czyli tzw. „rozporządzenie wertykalne” (zastępując dotychczasowe rozporządzenie nr 330/2010). Nowe rozporządzenie co prawda nie wprowadza radykalnych („rewolucyjnych”) zmian w zakresie antymonopolowych zasad dystrybucji towarów, zachowując dotychczasową strukturę oraz ramy analityczne grupowego wyłączenia porozumień wertykalnych spod zakazu z art. 101 TFUE. Powyższe nie oznacza  wszak, że zmiany stanu prawnego są nieznaczne czy też  nieistotne. Mają one charakter merytoryczny i z pewnością są dalej idące (obszerniejsze) niż modyfikacje jakie rozporządzenie 330/2010 wprowadziło 10 lat temu.

Przede wszystkim – co warte zaakcentowania już na wstępie – nowe rozporządzenie wyraźnie reguluje przypadki wykorzystania Internetu jako kanału sprzedaży  towarów oraz określa jakie są w tym zakresie dozwolone oraz zakazane ograniczenia. Rozporządzenie 330/2010 nie zawierało żadnego przepisu, który wyraźnie (literalnie) odnosiłby się do problematyki dystrybucji internetowej (a kwestie te normowane były wyłącznie z pomocą „miękkich regulacji” – czyli w stosownych wytycznych Komisji).

Z perspektywy interesów (praw) przedsiębiorców nowe rozwiązania nie są jednolite, tj. są zarówno takie, które są dla nich korzystne, w tym zwłaszcza polegając na poszerzeniu zakresu przywileju wspomnianego wyłączenia (np. możliwość stosowania przez dostawców podwójnych cen sprzedaży w zależności czy produkt ma być zbywany online czy offline, zniesienie tzw. zasady ekwiwalencji w dystrybucji selektywnej), jak też i takie, które zaostrzają reżim prawny (np. wykluczenie z przywileju wyłączenia tzw. szerokich klauzul najwyższego uprzywilejowania, czy też porozumień wertykalnych zawierających wymianę takich informacji, które nie są bezpośrednio związane z wdrażaniem tego porozumienia). Należy wszak podkreślić, że o tym czy określona zmiana prawna stanowi złagodzenie, czy też zaostrzenie reżimu prawnego de facto zależy od perspektywy danego przedsiębiorcy. Analogiczne zmiany mogą zatem być inaczej ocenione w zależności od tego czy dany przedsiębiorca prowadzi swoją działalność wyłącznie (lub przede wszystkim) online (w tym zajmuje się wyłącznie tzw. usługami pośrednictwa internetowego), czy też skupia swoją sprzedaż na tradycyjnym kanale sprzedaży (tj. offline).  

Od dziś (1 czerwca 2022 r.) do dnia 31 maja 2023 r. r ustawiony został „okres przejściowy”, pozwalający na skorzystanie przez przedsiębiorców z wyłączenia z zakazu porozumień antykonkurencyjnych na „starych” – tj. tych. zawartych w rozporządzeniu 33/2010 – zasadach. Od tej drugiej daty przedsiębiorcy będą już musieli stosować się do nowych antymonopolowych reguł dystrybucji.

Informuję że w ty tygodniu – na łamach Europejskiego Przeglądu Sądowego – opublikowana została glosa (mojego autorstwa) do wyroku TSUE z 6.10.2021 r. w sprawie  C‑882/19, Sumal SL przeciwko Mercedes Benz Trucks España. Wyrok ów jest godny uwagi z racji na wykreowanie („wyinterpretowanie” z art. 101 TFUE) podstaw odpowiedzialności (a ściślej współodpowiedzialności) odszkodowawczej spółki zależnej za antymonopolowe naruszenia spółki dominującej (tzw. odpowiedzialność odgórna). Przyjęta w tym wyroku konstrukcja stanowi novum na gruncie dotychczasowego dorobku orzecznictwa unijnego, w którym (jakkolwiek na potrzeby wdrażania publicznoprawnej odpowiedzialności antymonopolowej) ugruntowana została zasada przypisywania odpowiedzialności spółce dominującej (matce) za wspominane naruszenia spółki córki (tzw. odpowiedzialność oddolna).

W wyroku w sprawie Sumal TSUE jako warunek przypisania (cywilnoprawnej) odpowiedzialności spółce zależnej uznał wymóg przynależności tej spółki do tego samego przedsiębiorstwa co spółka dominująca. W tym zakresie wszak przyjął odmienne stanowisko jakie – na potrzeby wdrażania publicznoprawnej odpowiedzialności antymonopolowej spółki dominującej – zostało ugruntowane w dotychczasowej judykaturze unijnej (w której pojęcie przedsiębiorstwa w zasadzie „pokrywało się” z pojęciem jednej jednostki ekonomicznej – single economic unit.

Szerzej na temat ww. wyroku oraz analizowanych w zagadnień, zob. K. Kohutek, Odpowiedzialność odszkodowawcza spółki zależnej za antymonopolowe naruszenia spółki dominującej. Glosa do wyroku TSUE z dnia 6 października 2021 r. w sprawie C‑882/19Sumal SL przeciwko Mercedes Benz Trucks España SL (w:) Europejski Przegląd Sądowy nr 4 2022, s. 43-51

Ponad rok temu Prezes UOKiK (w drodze decyzji z 11.12.2020 r.) nałożył na Jeronimo Martins Polska S.A. – na właściciela sieci sklepów „Biedronka”-karę wynoszącą ponad 723 mln złotych za pobieranie od dostawców produktów rolno-spożywczych (wstecznych) rabatów, których warunki udzielenia i tym samym wysokość nie była wcześniej uzgodniona między stronami. Zdaniem Prezesa UOKiK, takie zachowania stanowiły nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej, o którym mowa w art. 6 w zw. z art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. (o przeciwdziałaniu nieuczciwym wykorzystywaniu przewago kontraktowej). Kilka dni (w drodze decyzji z 30.12.2021 r.) temu za podobną praktykę Prezes UOKiK ukarał Kaufland (nakładając na tego przedsiębiorcą łączną karę w wysokości prawie 124 mln zł, przy czym za praktyki rabatowe 70,83 mln zł). Obie wspomniane decyzje nie są prawomocne i nie ma pewności w jaki sposób (w szczególności czy tak samo/podobnie jak uczynił to ów organ) praktyki te zostaną ocenione przez sąd. W każdym razie wydanie tych decyzji dowodzi konsekwencji Prezesa UOKiK w zakresie wdrażania reżimu ustawy przewagowej w tym nakładania wysokich kar. Warto uściślić, że we wskazanych przypadkach przedsiębiorcy ci („silni ekonomicznie nabywcy”) sami sobie przyznawali rabat, co skutkowało zredukowaniem ich należności  jakie mieli wobec dostawców.

Jednocześnie w obu ww. przypadkach wspomniana ustawa nie wskazywała (literalnie), że tego rodzaju rabaty („przyznawanie ich sobie samemu” przez nabywcę) stanowią nieuczciwa praktykę, a Prezes UOKiK uznawał, że doszło naruszenia zakazu stosowania takich praktyk odwołując się do klauzuli generalnej (zob. art. 7 ust. 2 ustawy przewagowej z 2016 r., zgodnie z którym „wykorzystywanie przewagi kontraktowej jest nieuczciwe, jeżeli jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i zagraża istotnemu interesowi drugiej strony albo narusza taki interes”). Obecnie ustawa ta już nie obowiązuje, gdyż została „zastąpiona” przez nowa ustawą (z dnia 17 listopada 2021 r) o takim samym tytule. Na gruncie nowej ustawy (która bardzo rozbudowała katalog nazwanych praktyk zakazanych) zawarto unormowanie, zgodnie z którym praktyka taką jest „nieuzasadnione obniżanie należności z tytułu dostarczenia produktów rolnych lub spożywczych po ich przyjęciu przez nabywcę w całości albo w umówionej części, w szczególności na skutek żądania udzielenia rabatu” (art. 8 ust. 1 pkt 4 ustawy z 2021 r.). Przepis ten wyraźnie oddaje „istotę” omawianej tu praktyki, czyli właśnie „wymuszania” przez nabywcę (verba legis  „żądania”) udzielania mu rabatu przez dostawcę i tym samym obniżenia ceny za produkty rolno-spożywcze jakie zostały mu sprzedane przez dostawcę.

Szerzej na temat tej praktyki a także innych nazwanych praktyk stanowiących – w nowym stanie prawnym – „nazwany typ” nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej zob. komentarz (mojego autorstwa) do tej ustawy, który  za ok. 2 miesiące ukaże się online (LEX).

Tydzień temu uchwalona została ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi (ustawa z 17.11.2021 r.), „zastępując” zarazem ustawą z 15.12.2016 r. Ta (pierwsza) ustawa implementować ma do porządku krajowego rozwiązania zawarte w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/633 z17.4.2019 r. (w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych w relacjach między przedsiębiorcami w łańcuchu dostaw produktów rolnych i spożywczych). Przejawem tej implementacji jest (m.in.) doprecyzowanie pojęcia znacznej przewagi kontaktowej, poprzez wprowadzenie unormowań odwołujących się do obrotów przedsiębiorców (ich relatywnego porównania; art. 7 ust. 2), a także znaczne poszerzenie (przykładowego) katalogu zachowań stanowiących praktyki nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej (art. 8 ust. 1); formalnie ustawa wyróżnia aż 16 takich praktyk (w porównaniu do 4 zawartych w „starej” ustawie). Jedocześnie niektóre z praktyk wymienionych w tym katalogu mają charakter „względnie zakazany”, tj. nie uznaje się ich za praktykę nieuczciwą, „jeżeli zostały one przed ich stosowaniem jasno i jednoznacznie uzgodnione w umowie między nabywcą a dostawcą” (art. 8 ust. 2). To także rozwiązania wynikające z dyrektywy. W zakresie wdrażania reżimu tej ustawy w mocy pozostały dotychczasowe unormowania, czyli przede wszystkim Prezes UOKiK jako właściwy organ właściwy w tym zakresie, mogący nałożyć na przedsiębiorcę karę w wysokości do 3% (art. 42). Nowa ustawa wejdzie w życie jeszcze w tym roku, przy czym do umów zawartych przed dniem wejścia jej w życie niniejszej ustawy będą mieć zastosowanie przepisy dotychczasowe (art. 60).

Dnia 2 lipca 2021 r. Sąd Okręgowy w Warszawie wydał wyrok – z powództwa Magna Polonia S.A. vs. Emitel S.A. – w którym zasądził na rzecz tego pierwszego przedsiębiorcy ponad ćwierć miliarda złotych roszczenia głównego oraz odsetek.

Powyższą informację przekazała Kancelaria BWHS Springer Wojciechowski i Wspólnicy (https://www.linkedin.com/company/bwhs-law-firm/posts/?feedView=all).

Wspomniane roszczenie pieniężne zostało przyznane w związku z naruszeniami zasad poufności, a także z uwagi na eksploatację tajemnic przedsiębiorstwa pozyskanych z zastrzeżeniem poufności w ramach negocjacji transakcyjnych do wyłącznych celów gospodarczych naruszyciela .

Wyrok ów zasługuje na uwagę, gdyż po pierwsze – wedle mojej wiedzy – jest pierwszą w Polsce sprawa z zakresu tzw. private enforcement (prywatnego wdrażania reguł konkurencji), w którym zasądzone zostało tak wysokie roszczenie. Wprawdzie w ciągu co najmniej ostatnich dwóch dekad składane były pozwy mające na celu egzekwowanie cywilnoprawnych konsekwencji naruszenia prawa konkurencji, jednakże w dominującej większości przypadków albo nie były to sprawy „antymonopolowe” (gdyż chodziło w nich wyłącznie o naruszenie przepisów u.z.n.k. – np. sprawy opłat półkowych, czy też naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa) albo też owszem były to sprawy „antymonopolowe”, jednakże nie miały one charakteru stricte odszkodowawczego (dotyczyły zazwyczaj zwrotu nienależnego świadczenia – spowodowanego pobieraniem istotnie wygórowanych cen przez dominanta) albo też pozwy w tych sprawach były oddalane; jak choćby w sprawie kartelu cementowego (zob. wyrok SA w Krakowie z 10.01.2014 r., I ACa 1322/13, LEX nr 1506700), czy też w sprawie tzw. polerów cumowniczych (wyrok SO w Lublinie z 4.07.2014 r., I C 759/08; szerzej, o tych sprawach zob. K. Kohutek, Szkoda antymonopolowa. Zasady odpowiedzialności i dochodzenia roszczeń odszkodowawczych, Wolters Kluwer Business Warszawa 2018, s. 98,99, 175,176).

Po drugie, sprawa Magna/Emitel jest tzw. sprawą „stand-alone”, czyli rozstrzygnięciem Sądu powszechnego które nie zostało poprzedzone uprzednim stwierdzeniem naruszenia prawa konkurencji przez Prezesa UOKiK.

Po trzecie wreszcie, w wyroku w sprawie Magna/Emitel zasądzona została wysoka kwota odszkodowania (ponad 263 mln zł wraz z odsetkami). Być może sprawa ta (choć sam wyrok nie jest prawomocny) przyczyni się on do intensyfikacji private enforcement w Polsce. Co prawda od kilku lat obowiązuje ustawa mająca na celu ułatwianie dochodzenia roszczeń o naprawienie szkody antymonopolowej (ustawa z dnia z 21 kwietnia 2017 r. o roszczeniach o naprawienie  szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji); jednakże dotychczas (nawet po wejściu w życie tej ustawy) sądy powszechne bardzo rzadko miały okazję orzekać w sprawach o naprawienie szkody antymonopolowej (a tym bardziej zasądzać odszkodowanie). W toku znajduje się kilka takich spraw, jak np. z powództwa Orlen przeciwko (m.in.) mBank MasterCard i VISA, czy też z powództwa polskiej spółki zajmującej się logistykę przeciwko MAN Truck & Bus SE (ta druga sprawa dotyczy naprawienia szkody wyrządzonej tzw. kartelem ciężarówek – truck cartel – stwierdzonym w decyzji Komisji Europejskiej z 19.07.2016 r. w sprawie AT.39824 (Dz.Urz. UE C 108 z 2017 r., s. 6) – jest to zatem sprawa „follow-on” (czyli taka, w której naruszenie reguł konkurencji zostało stwierdzone w rozstrzygnięciem organu publicznego).

Ukazał się pierwszy tegoroczny numer internetowego Kwartalnika Antymonopolowego i Regulacyjnego. Wśród wielu interesujących publikacji – poświęconych przede wszystkim problematyce stosowania prawa konkurencji w obliczu pandemii koronawirusa SARS-CoV-2 – znalazło się także opracowanie mojego autorstwa. Prezentuje ono i poddaje ocenie decyzje Prezesa UOKiK jakie wydane zostały na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. Choć ustawa ta obowiązuje już ponad 5 lat to dopiero w latach 2019 i 2020 organ ów relatywnie częściej ingerował w praktyki przedsiębiorców, w trybie jej przepisów, nierzadko nakładając wysokie kary (jak np. na właściciela sklepów Biedronka – ponad 723 mln zł). Powyższy tekst zawiera także rozważania zmierzające do ustalenia czy pandemia COVID-19 miała wpływ na zaostrzenie wdrażania ustawy przewagowej; uwzględnia także stosowną dyrektywę unijną, w tym w kontekście implementacji jej do krajowego porządku prawnego; szerzej o tym, zob. K. Kohutek,Trzy lata stosowania ustawy o nieuczciwym wykorzystywaniu przewagi kontraktowej: ocena na tle decyzji Prezesa UOKiK oraz w kontekście rozwiązań dyrektywy unijnej (w:) internetowy Kwartalnik Antymonopolowy i Regulacyjny 2021 nr 1, s. 42-54

Interdyscyplinarność – w nauce najciekawsze rzeczy dzieją się na styku różnych dziedzin – tak brzmi —tytuł Księgi Jubileuszowej Profesor Małgorzaty Król-Bogomilskiej. W maju 2021 roku dzieło to opublikowane zostało (w wydawnictwie C.H. Beck). Serdecznie gratuluję Pani Profesor zarówno samej Księgi, jak i wartościowego dorobku naukowego, w tym z zakresu – „bliskiego” moim zainteresowaniom badawczym – prawa antymonopolowego. Ja również miałem przyjemność napisać artykuł do wspomnianej publikacji, dotyczący problematyki funkcji kar („publicznych”) – za naruszenia tego prawa jak i kar „prywatnych” (odszkodowań dochodzonych w ramach tzw. private enforcement) [„Nadmierne odstraszanie oraz nadmierne odszkodowanie: mity na tle rozwiązań dyrektywy 2014/104/UE z uwzględnieniem amerykańskiego prawa antytrustowego” (w:) Interdyscyplinarność – w nauce najciekawsze rzeczy dzieją się na styku różnych dziedzin. Księga jubileuszowa Profesor Małgorzaty Król-Bogomilskiej, Warszawa 2021, s. 325-337].

Z satysfakcją informuję, że Prezydenta RP – postanowieniem z dnia 6 kwietnia 2021 r. – nadał mi  tytuł profesora nauk społecznych w dyscyplinie nauki prawne.  

W tym miesiącu na łamach Przeglądu Prawa Handlowego ukazał się artykuł mojego autorstwa, w którym zawarto ocenę rozwiązań , które przewidziane zostały w dyrektywie 2014/104/UE z 26.11.2014 r. w sprawie niektórych przepisów regulujących dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji państw członkowskich i Unii Europejskiej (tzw. dyrektywa odszkodowawcza). Chodzi tu m.in. o takie zagadnienia, jak sądowy nakaz ujawnienia dowodu (disclosure), dopuszczalność tzw. obrony passing-on, prejudycjalne znaczenie ostatecznych rozstrzygnięć krajowych organów antymonopolowych. (w polskim prawie mechanizmy te w dużej mierze ustanowione zostały w ustawie z dnia 21 kwietnia 2017 r. o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji.). Artykuł odnosi się także do kwestii nieobjętych regulacją dyrektywy (np. związek przyczynowy, właściwość sądu). Opracowanie zmierza do oceny, czy w ogóle, a jeśli tak, to w jakim stopniu prawodawca zrealizował cel stawiany przed wspomnianą dyrektywą, czyli uatrakcyjnienie i ujednolicenie mechanizmów prawnych służących dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych przez ofiary naruszeń prawa konkurencki; zob. K. Kohutek, Dyrektywa odszkodowawcza: w kierunku harmonizacji zasad dochodzenia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej naruszeniem prawa konkurencji, Przegląd Prawa Handlowego 2021  nr 1, s. 22-31.