W zeszłym tygodniu opublikowany został specjalny numer Europejskiego Przeglądu Sądowego (2024/9), jako Autorami wszystkich zamieszczonych w nim są osoby pracujące lub współpracujące z Instytutem Prawa Konkurencji przy Polskiej Akademii Nauk. Wśród zawartych w nim publikacji jest także ta mojego autorstwa poświęcona regulacji dużych platform internetowych (czyli np. takich jak Google, Amazon, Meta). Chodzi o unijne rozporządzenie o rynkach cyfrowych (tzw. DMA – Digital Market Act), którego rozwiązania ukazane (także w krytyczny świetle) zostały na tle zakazu nadużywania pozycji dominującej z art. 102 TFUE; szerzej o tym, zob. K. Kohutek, Regulacja działalności dużych platform internetowych: rozważania na tle zakazu nadużywania pozycji dominującej (art. 102 TFUE) (w:) Europejski Przegląd Sądowy 2024 nr 9, s. 52-58.

Z satysfakcją informuję że właśnie opublikowany został komentarz do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (K. Kohutek, M. Sieradzka). To już trzecie wydanie tegoż komentarza naszego autorstwa (pierwsze 2008 oraz drugie 2014), Jego wiodącym celem było uwzględnienie zmian jakie do polskiego prawa antymonopolowego wprowadzone zostały wskutek implementacji dyrektywy unijnej nr 2019/1 (tzw. dyrektywa ECN), a także dokonanie obszernej aktualizacji w obszarze:

–  normatywnym (tj. uwzględnienie innych zmian w zakresie prawa ochrony konkurencji i konsumentów jakie miały miejsce od 2014 r.)-

– orzeczniczym (publikacje zawiera ponad 210 orzeczeń sądów polskich i unijnych oraz 70 decyzji Prezesa UOKiK z lat 2014−2024) oraz

– bibliograficznym (powołano prawie 200 publikacji krajowych i zagranicznych wydanych w tym okresie).

Wśród najważniejszych zmian w zakresie regulacji komentowanej ustawy wymienić można:

• wprowadzenie nowych definicji legalnych, np. kartelu
• poszerzenie zakresu podmiotów ponoszących odpowiedzialność antymonopolową za dopuszczenie się naruszenia; przypisanie takiej odpowiedzialności przedsiębiorcy wywierającemu decydujący wpływ na „bezpośredniego” naruszyciela
• wprowadzenie zasad i trybu przeciwdziałania stosowaniu niedozwolonych postanowień wzorców umów
• poszerzenie katalogu najpoważniejszych wertykalnych ograniczeń konkurencji o ograniczenia pozbawiające nabywcę możliwości skutecznej sprzedaży online, a także rozbudowanie miękkich regulacji dotyczących dystrybucji internetowej
• możliwości przypisania odpowiedzialności antymonopolowej osobie fizycznej, która jako przedsiębiorca naruszyła określone przepisy komentowanej ustawy
• missellingu jako nowej praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów,
• zwiększenia niezależności Prezesa UOKiK, w tym wprowadzenie kadencyjności tego organu,
• ustawowe wprowadzenie instytucji szczegółowego uzasadnienia zarzutów (tzw. SUZ).

Jak wszystkie dotychczasowe wydania komentarza, także i tym razem jego edytorem jest Wolters Kluwer.

W tym miesiącu na łamach European Journal of European Consumer and Market Law  ukazał się artykuł mojego autorstwa przedstawiający środki prawne mające ułatwiać wdrażanie prawa konkurencji w trybie prywatnym (czyli zwłaszcza w postaci dochodzenia odszkodowania za tzw. szkody antymonopolowe). Opracowanie skupia się na konstrukcjach jakie w tej materii wypracowane zostały w najnowszym orzecznictwie unijnym. Zwłaszcza w ciągu ostatniej dekady wydanych zostało kilka interesujących wyroków TSUE (w dużej mierze w kontekście sprawy kartelu ciężarówek), których sąd ów zajął stawisko korzystne dla ofiar tego naruszenia (np. w odniesieniu do kręgu podmiotów odpowiedzialnych, w kwestii przesłanki związku przyczynowego). Wymienić tu można wyroki w takich sprawach jak Vantaan/Skanska 2019, Tibor-Trans 2019, Otis/Land Oberoesterreich 2019 , Sumal 2021, PACCAR z 2022, Tráficos z 2023. Tytuł wspomnianego artykułu to „Factors Driving the Growth in the Private Enforcement of Competition Law in Europe(w:) EuCML, 2024/3, s. 134-138.

W tym tygodniu ukazał się pierwszy w 2024 numer Przeglądu Prawa Handlowego, w którym opublikowany został (m.in.) artykuł mojego autorstwa poświęcony znowelizowanym unormowaniom dotyczącym sprzedaży internetowej. Chodzi o zasady wynikające prawa konkurencji, a konkretnie z nowego rozporządzenia dotyczącego porozumień wertykalnych. Rozporządzenie „krajowe” weszło w życie w 2023 r. będąc wzorowanym na rozporządzeniu unijnym rozporządzeniu z nr 2022/720, tzw. VBER ang. Vertcal Block Exemption Regulation) Wspomniane rozporządzenia te po raz pierwszy wprowadzają do treści „twardych” regulacji regulacje uznające za poważne ograniczenie konkurencji klauzule, które uniemożliwiają skuteczne wykorzystanie Internetu przez nabywcę w celu sprzedaży towarów lub usług. W artykule zaprezentowano zasady wykładni tego unormowania, wiążące się z nim trudności i wątpliwości. Omówiono także konkretne ograniczenia online sales, zarówno te dopuszczalne (m.in. zakaz korzystania przez nabywcę z internetowych platform handlowych, jak np. Amazon, e-Bay, allegro), jak i niedozwolone (m.in. geoblokowanie, zakaz wykorzystywania przez nabywców całego kanału; zachęcam do lektury : K. Kohutek, Sprzedaż internetowa w świetle znowelizowanych reguł konkurencji dotyczących porozumień wertykalnych (w:) Przegląd Prawa Handlowego 2024 nr 1, s. 22-33.

W zeszły piątek (16 czerwca 2023 r.) doszło do zawarcia ugody między Magna Polonia S.A a Emitel S.A. Ugoda ta kończy wieloletni spór dotyczący szkody o jakiej naprawienie ta pierwsza spółka pozwała te drugą w 2013 r. Sąd Okręgowy (w drodze wyroku z 2.7.2021 r., XVI GC 2042/13) uwzględnił powództwo Magna zasądzając na jej rzecz kwotę 263, 44 mln PLN [szkoda w wysokości 163,74 mln PLN + odsetki ustawowe w wysokości 99,7 mln PLN]. Wspomniana szkoda wynikała z naruszenia przez Emitel prawa konkurencji oraz zasad poufności; szerzej na temat tego wyroku jak i kalkulacji szkody, zob. mój wpis z dnia 13.7.2021 [„Wyrok w sprawie Magna/Emitel: zasądzenie odszkodowania za naruszenie prawa konkurencji  krok w kierunku rozwoju private enformceent w Polsce”] oraz mój artykuł pt.: Dochodzenie naprawienia szkody wyrządzonej naruszeniem prawa konkurencji polegającym na nadużywaniu pozycji dominującej (w:) M. Dumkiewicz, K. Kopaczyńska-Pieczniak, J. Szczotka (red.) Sto lat polskiego prawa handlowego. Księga jubileuszowa dedykowana prof. dr hab. Andrzejowi Kidybie, Warszawa 2020, s. 1266-1267].

Od powołanego wyżej wyroku Sądu Okręgowego, wniesiona została apelacja, przy czym – właśnie w związku z zawartą ugodą – Sąd Apelacyjny nie będzie już merytorycznie rozpatrywał sprawy. Wczoraj (20.6.2023 r.) sąd ów (działając w trybie art. 355 k.p.c.) umorzył postępowanie w danej sprawie, a Magna cofnęła powództwo.

Ugoda przewiduje, że Emitel zapłaci na rzecz Magna kwotę 192,5 mln PLN (co stanowi ponad 73% kwoty jaką zasądził na rzecz tej drugiej Sąd Okręgowy, czyli 263, 44 mln PLN). Nie oceniam, czy kwota ugody jest zbyt niska czy też zbyt wysoka; najwyraźniej wszak zadowala obie strony opisywanego sporu. Przede wszystkim jednak ugoda ta jest warta uwagi, ponieważ stanowi jedną z pierwszych (o ile nie pierwszą) w Polsce sprawę, która została zakończona zasądzeniem (a finalnie „kontraktowym uzgodnieniem” miedzy stronami sporu) kwoty jaka ma zostać uiszczona na rzecz powoda, mając stanowić naprawienie szkody powstałej wskutek naruszeń szeroko pojmowanego prawa konkurencji [tzw. private enforcement] (zob. powołany wyżej wpis oraz publikacja)]. Także sama kwota odszkodowania nie jest bagatelna w szczególności w porównaniu do dotychczas rozpatrywanych (oraz prawomocnie już zakończonych) spraw z zakresu private enforcement (naruszeń reguł antymonopolowych), w których odszkodowanie jakiego domagał się powód oscylowało wokół 1,2-1,5 mln PLN); zob. zwłaszcza sprawę tzw. polerów cumowniczych oraz kartelu cementowego. W obu tych sprawach odszkodowanie nie zostało przyznane [na ich temat, zob. np. K. Kohutek, Szkoda antymonopolowa. Zasady odpowiedzialności i dochodzenia roszczeń odszkodowawczych, Wolters Kluwer Business Warszawa 2018].

Dnia 1 czerwca weszło w życie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 maja 2023 r. w sprawie wyłączenia niektórych rodzajów porozumień wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję. Tzw. polskie rozporządzenie „wertykalne” zastąpiło dotychczas obowiązujące (z 30.03.2011 r.) o takim samym tytule. Pod względem struktury oraz przesłanek tytułowego wyłączenia (przywileju wyłączenie z zakazu) nie wprowadzono większych zmian.  Polski prawodawca w przeważającej mierze wzorował się na rozwiązaniach jakie w tej materii wprowadzono w prawie unijnym (rok temu); patrz rozporządzenie Komisji (UE) 2022/720 – o czym pisałem we wpisie z dnia 1 czerwca 2022 r.)

Tym samym także nowe rozwiązania (w tym np. wprowadzenie jako jednego z najpoważniejszych ograniczeń konkurencji, takich postanowień umownych, które uniemożliwiają nabywcą/dystrybutorom) skuteczne wykorzystanie Internetu w celu sprzedaży towarów.

Warto wszak wspomnieć, że w polskim rozporządzeniu zamieszczono przepisy dotyczące tylko porozumień w sektorze pojazdów samochodowych (zob. §11), który przewiduje dodatkową klauzulę czarną (tj. taką które wyklucza przywilej wyłączenia), odnosząc się do ograniczenia sprzedaży części zamiennych.

Wczoraj ukazał się lipcowy numer Przeglądu Prawa Handlowego, który „otwiera” artykuł mojego autorstwa dotyczący umów kredytów frankowych. Problematyka tych kredytów już od dłuższego czasu jeszcze szeroko dyskutowana nie tylko w wymiarze prawnym ale i społeczno-ekonomicznym. Wspomniany artykuł koncentruje się na zagadnieniach prawnych zawierając ocenę wspomnianych umów na gruncie przesłanek ich nieważności (zob. art. 58 k.c.) oraz abuzywności (zob. art.  385¹. k.c.) W kwestii tej nie ma jednolitości zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie. W ostatnich latach wydawanych jest zarazem dużo wyroków (zwłaszcza w pierwszych instancjach – sądy okręgowe), rozpatrujących pozwy kredytobiorców zmierzające do podważenia skuteczności tych umów lub konkretnych zawartych w nich klauzul (jak zwłaszcza klauzul walutowych, w tym odsyłających do tabel kursowych banków). Obok licznych wyroków (głównie Sądu Najwyższego, a także sądów apelacyjnych i okręgowych), opracowanie uwzględnia także najnowsze orzeczenie jakie w tej materii wydane zostało przez Sąd Najwyższy, tj. uchwałę SN z 28.04.2022 r., III CZP 40/22 (LEX nr 3337513); szerzej o tym, zob. K. Kohutek, Umowy kredytów frankowych – ocena na gruncie przesłanek nieważności i abuzywności (w:) Przegląd Prawa Handlowego 2022 nr 7, s. 4-13

Dziś – 1 czerwca 2022 r. – weszło w życie rozporządzenie Komisji (UE) 2022/720 z dnia 10 maja 2022 r. w sprawie stosowania art. 101 ust. 3 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej do kategorii porozumień wertykalnych i praktyk uzgodnionych, czyli tzw. „rozporządzenie wertykalne” (zastępując dotychczasowe rozporządzenie nr 330/2010). Nowe rozporządzenie co prawda nie wprowadza radykalnych („rewolucyjnych”) zmian w zakresie antymonopolowych zasad dystrybucji towarów, zachowując dotychczasową strukturę oraz ramy analityczne grupowego wyłączenia porozumień wertykalnych spod zakazu z art. 101 TFUE. Powyższe nie oznacza  wszak, że zmiany stanu prawnego są nieznaczne czy też  nieistotne. Mają one charakter merytoryczny i z pewnością są dalej idące (obszerniejsze) niż modyfikacje jakie rozporządzenie 330/2010 wprowadziło 10 lat temu.

Przede wszystkim – co warte zaakcentowania już na wstępie – nowe rozporządzenie wyraźnie reguluje przypadki wykorzystania Internetu jako kanału sprzedaży  towarów oraz określa jakie są w tym zakresie dozwolone oraz zakazane ograniczenia. Rozporządzenie 330/2010 nie zawierało żadnego przepisu, który wyraźnie (literalnie) odnosiłby się do problematyki dystrybucji internetowej (a kwestie te normowane były wyłącznie z pomocą „miękkich regulacji” – czyli w stosownych wytycznych Komisji).

Z perspektywy interesów (praw) przedsiębiorców nowe rozwiązania nie są jednolite, tj. są zarówno takie, które są dla nich korzystne, w tym zwłaszcza polegając na poszerzeniu zakresu przywileju wspomnianego wyłączenia (np. możliwość stosowania przez dostawców podwójnych cen sprzedaży w zależności czy produkt ma być zbywany online czy offline, zniesienie tzw. zasady ekwiwalencji w dystrybucji selektywnej), jak też i takie, które zaostrzają reżim prawny (np. wykluczenie z przywileju wyłączenia tzw. szerokich klauzul najwyższego uprzywilejowania, czy też porozumień wertykalnych zawierających wymianę takich informacji, które nie są bezpośrednio związane z wdrażaniem tego porozumienia). Należy wszak podkreślić, że o tym czy określona zmiana prawna stanowi złagodzenie, czy też zaostrzenie reżimu prawnego de facto zależy od perspektywy danego przedsiębiorcy. Analogiczne zmiany mogą zatem być inaczej ocenione w zależności od tego czy dany przedsiębiorca prowadzi swoją działalność wyłącznie (lub przede wszystkim) online (w tym zajmuje się wyłącznie tzw. usługami pośrednictwa internetowego), czy też skupia swoją sprzedaż na tradycyjnym kanale sprzedaży (tj. offline).  

Od dziś (1 czerwca 2022 r.) do dnia 31 maja 2023 r. r ustawiony został „okres przejściowy”, pozwalający na skorzystanie przez przedsiębiorców z wyłączenia z zakazu porozumień antykonkurencyjnych na „starych” – tj. tych. zawartych w rozporządzeniu 33/2010 – zasadach. Od tej drugiej daty przedsiębiorcy będą już musieli stosować się do nowych antymonopolowych reguł dystrybucji.

Informuję że w ty tygodniu – na łamach Europejskiego Przeglądu Sądowego – opublikowana została glosa (mojego autorstwa) do wyroku TSUE z 6.10.2021 r. w sprawie  C‑882/19, Sumal SL przeciwko Mercedes Benz Trucks España. Wyrok ów jest godny uwagi z racji na wykreowanie („wyinterpretowanie” z art. 101 TFUE) podstaw odpowiedzialności (a ściślej współodpowiedzialności) odszkodowawczej spółki zależnej za antymonopolowe naruszenia spółki dominującej (tzw. odpowiedzialność odgórna). Przyjęta w tym wyroku konstrukcja stanowi novum na gruncie dotychczasowego dorobku orzecznictwa unijnego, w którym (jakkolwiek na potrzeby wdrażania publicznoprawnej odpowiedzialności antymonopolowej) ugruntowana została zasada przypisywania odpowiedzialności spółce dominującej (matce) za wspominane naruszenia spółki córki (tzw. odpowiedzialność oddolna).

W wyroku w sprawie Sumal TSUE jako warunek przypisania (cywilnoprawnej) odpowiedzialności spółce zależnej uznał wymóg przynależności tej spółki do tego samego przedsiębiorstwa co spółka dominująca. W tym zakresie wszak przyjął odmienne stanowisko jakie – na potrzeby wdrażania publicznoprawnej odpowiedzialności antymonopolowej spółki dominującej – zostało ugruntowane w dotychczasowej judykaturze unijnej (w której pojęcie przedsiębiorstwa w zasadzie „pokrywało się” z pojęciem jednej jednostki ekonomicznej – single economic unit.

Szerzej na temat ww. wyroku oraz analizowanych w zagadnień, zob. K. Kohutek, Odpowiedzialność odszkodowawcza spółki zależnej za antymonopolowe naruszenia spółki dominującej. Glosa do wyroku TSUE z dnia 6 października 2021 r. w sprawie C‑882/19Sumal SL przeciwko Mercedes Benz Trucks España SL (w:) Europejski Przegląd Sądowy nr 4 2022, s. 43-51

Ponad rok temu Prezes UOKiK (w drodze decyzji z 11.12.2020 r.) nałożył na Jeronimo Martins Polska S.A. – na właściciela sieci sklepów „Biedronka”-karę wynoszącą ponad 723 mln złotych za pobieranie od dostawców produktów rolno-spożywczych (wstecznych) rabatów, których warunki udzielenia i tym samym wysokość nie była wcześniej uzgodniona między stronami. Zdaniem Prezesa UOKiK, takie zachowania stanowiły nieuczciwe wykorzystywanie przewagi kontraktowej, o którym mowa w art. 6 w zw. z art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. (o przeciwdziałaniu nieuczciwym wykorzystywaniu przewago kontraktowej). Kilka dni (w drodze decyzji z 30.12.2021 r.) temu za podobną praktykę Prezes UOKiK ukarał Kaufland (nakładając na tego przedsiębiorcą łączną karę w wysokości prawie 124 mln zł, przy czym za praktyki rabatowe 70,83 mln zł). Obie wspomniane decyzje nie są prawomocne i nie ma pewności w jaki sposób (w szczególności czy tak samo/podobnie jak uczynił to ów organ) praktyki te zostaną ocenione przez sąd. W każdym razie wydanie tych decyzji dowodzi konsekwencji Prezesa UOKiK w zakresie wdrażania reżimu ustawy przewagowej w tym nakładania wysokich kar. Warto uściślić, że we wskazanych przypadkach przedsiębiorcy ci („silni ekonomicznie nabywcy”) sami sobie przyznawali rabat, co skutkowało zredukowaniem ich należności  jakie mieli wobec dostawców.

Jednocześnie w obu ww. przypadkach wspomniana ustawa nie wskazywała (literalnie), że tego rodzaju rabaty („przyznawanie ich sobie samemu” przez nabywcę) stanowią nieuczciwa praktykę, a Prezes UOKiK uznawał, że doszło naruszenia zakazu stosowania takich praktyk odwołując się do klauzuli generalnej (zob. art. 7 ust. 2 ustawy przewagowej z 2016 r., zgodnie z którym „wykorzystywanie przewagi kontraktowej jest nieuczciwe, jeżeli jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i zagraża istotnemu interesowi drugiej strony albo narusza taki interes”). Obecnie ustawa ta już nie obowiązuje, gdyż została „zastąpiona” przez nowa ustawą (z dnia 17 listopada 2021 r) o takim samym tytule. Na gruncie nowej ustawy (która bardzo rozbudowała katalog nazwanych praktyk zakazanych) zawarto unormowanie, zgodnie z którym praktyka taką jest „nieuzasadnione obniżanie należności z tytułu dostarczenia produktów rolnych lub spożywczych po ich przyjęciu przez nabywcę w całości albo w umówionej części, w szczególności na skutek żądania udzielenia rabatu” (art. 8 ust. 1 pkt 4 ustawy z 2021 r.). Przepis ten wyraźnie oddaje „istotę” omawianej tu praktyki, czyli właśnie „wymuszania” przez nabywcę (verba legis  „żądania”) udzielania mu rabatu przez dostawcę i tym samym obniżenia ceny za produkty rolno-spożywcze jakie zostały mu sprzedane przez dostawcę.

Szerzej na temat tej praktyki a także innych nazwanych praktyk stanowiących – w nowym stanie prawnym – „nazwany typ” nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej zob. komentarz (mojego autorstwa) do tej ustawy, który  za ok. 2 miesiące ukaże się online (LEX).